ما از جهان حیوانات اطلاعات زیادى در دست نداریم، و با تمام پیشرفتهایى که در این زمینه شده، هنوز ابهامهاى فراوانى بر روى آن سایه افکنده است

ما آثار هوش و دقت و ذکاوت و مهارت در کارهاى بسیارى از آنها مى‏بینیم:

خانه‏سازى زنبوران عسل، نظمى که بر کندو حکم فرما است، دقت مورچگان در جمع آورى نیازمندیهاى زمستان، طرز ذخیره و انبار آنها، دفاع کردن حیوانات از خود در برابر دشمن، و حتى آگاهى آنها از درمان بسیارى از بیماریها، پیدا کردن لانه و خانه خود از فاصله‏هاى بسیار دور دست، و پیمودن راههاى طولانى و رسیدن به مقصد، پیش بینى آنها از حوادث آینده، و مانند آن همه از چیزهایى است که نشان مى‏دهد، در دنیاى مرموز حیوانات بسیارى از وسائل هنوز براى ما لا ینحل است.

از این گذشته بسیارى از حیوانات بر اثر آموزش و تربیت، کارهاى شگفت انگیزى انجام مى‏دهند که حتى انسانها از آن عاجزند.

اما بدرستى روشن نیست که آنها تا چه حد از دنیاى انسانها با خبرند؟ آیا واقعا آنها مى‏دانند که ما کیستیم و چه مى‏کنیم؟ ممکن است ما در آنها چنین هوش و ادراکى را سراغ نداشته باشیم، ولى آیا این به معنى نفى آن است؟! روى این حساب اگر در داستان حضرت سلیمان خواندیم که مورچگان از آمدن لشکر سلیمان به آن سرزمین با خبر شدند و اعلام رفتن به لانه‏ها نمودند تا زیر دست و پاى لشکر له نشوند، و سلیمان نیز از این ماجرا آگاه شد زیاد جاى تعجب نیست.

سوال : آیا حیوانات غیر انسانى هم نظیر انسان حشر دارند یا نه؟

آیه" ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ"  متکفل جواب از این سؤال است، هم چنان که آیه" وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ" قریب به آن مضمون را افاده مى‏کند، بلکه از آیات بسیار دیگرى استفاده مى‏شود که نه تنها انسان و حیوانات محشور مى‏شوند، بلکه آسمان‏ها و زمین و آفتاب و ماه و ستارگان و جن و سنگها و بت‏ها و سایر شرکائى که مردم آنها را پرستش مى‏کنند و حتى طلا و نقره‏اى که اندوخته شده و در راه خدا انفاق نگردیده همه محشور خواهند شد،

علاوه بر اینکه خداى تعالى از پاره‏اى از حیوانات لطائفى از فهم و دقائقى از هوشیارى حکایت کرده که هیچ دست کمى از فهم و هوش انسان متوسط الحال در فهم و تعقل ندارد، مانند داستانى که از مورچه و سلیمان حکایت کرده است

و اما سؤال بعدی اینکه: آیا حیوانات تکالیف خود را در دنیا از پیغمبرى که وحى بر او نازل مى‏شود مى‏گیرند یا نه؟ و آیا پیغمبرانى که فرضا هر کدام به یک نوع از انواع حیوانات مبعوث مى‏شوند، از افراد همان نوعند یا نه؟ جوابش این است که: تا کنون بشر نتوانسته از عالم حیوانات سر درآورده و حجابهایى که بین او و بین حیوانات وجود دارد، پس بزند، لذا بحث کردن ما پیرامون این سؤال، فائده‏اى نداشته و جز سنگ به تاریکى انداختن چیز دیگرى نیست، کلام الهى نیز، تا آنجا که ما از ظواهر آن مى‏فهمیم، کوچکترین اشاره‏اى به این مطلب نداشته